Σύνθεση Συναρτήσεων και Μονοτονία

Φαντάσου ότι θες να εφαρμόσεις μια συνάρτηση πάνω στο αποτέλεσμα μιας άλλης συνάρτησης. Αυτό είναι ακριβώς η σύνθεση συναρτήσεων! Αν έχεις δύο συναρτήσεις f: A → R και g: B → R, τότε η σύνθεση g∘f ορίζεται ως (g∘f)(x) = g(f(x)).

Το πεδίο ορισμού της g∘f περιλαμβάνει όλα τα x ∈ A για τα οποία το f(x) ανήκει στο B. Με άλλα λόγια: A₁ = {x ∈ A / f(x) ∈ B}. Η σύνθεση υπάρχει μόνο όταν f(A) ∩ B ≠ ∅.

Μια συνάρτηση είναι γνησίως αύξουσα σε διάστημα Δ όταν για x₁ < x₂ έχουμε f(x₁) < f(x₂). Αντίθετα, είναι γνησίως φθίνουσα όταν για x₁ < x₂ ισχύει f(x₁) > f(x₂). Όταν μια συνάρτηση είναι είτε γνησίως αύξουσα είτε γνησίως φθίνουσα, την ονομάζουμε γνησίως μονότονη.

💡 Θυμήσου: Στη γνησίως αύξουσα συνάρτηση, όσο μεγαλώνει το x, μεγαλώνει και το f(x)!

Ακρότατα και Συναρτήσεις 1-1

Το ολικό μέγιστο μιας συνάρτησης f στο σημείο x₀ σημαίνει ότι f(x₀) είναι η μεγαλύτερη τιμή που παίρνει η συνάρτηση: f(x) ≤ f(x₀) για κάθε x ∈ A. Αντίστοιχα, το ολικό ελάχιστο στο x₀ σημαίνει ότι f(x₀) είναι η μικρότερη τιμή: f(x) ≥ f(x₀) για κάθε x ∈ A.

Τα ολικά μέγιστα και ελάχιστα μαζί ονομάζονται ακρότατα της συνάρτησης. Αυτές είναι οι "ακραίες" τιμές που μπορεί να πάρει η συνάρτησή σου!

Μια συνάρτηση είναι "1-1" (ένα προς ένα) όταν διαφορετικές τιμές του x δίνουν διαφορετικές τιμές της f(x). Πιο συγκεκριμένα: αν x₁ ≠ x₂, τότε f(x₁) ≠ f(x₂). Εναλλακτικά, αν f(x₁) = f(x₂), τότε υποχρεωτικά x₁ = x₂.

💡 Μια συνάρτηση 1-1 "δεν επαναλαμβάνει" ποτέ τις τιμές της - κάθε y αντιστοιχεί σε ένα μόνο x!

Όρια Συναρτήσεων - Βασικές Έννοιες

Όταν λέμε ότι μια συνάρτηση έχει μια ιδιότητα "κοντά στο x₀", εννοούμε ότι η ιδιότητα ισχύει σε κάποιο διάστημα γύρω από το x₀ (είτε από αριστερά, είτε από δεξιά, είτε και από τις δύο πλευρές).

Τα όρια ακολουθούν συγκεκριμένους κανόνες που κάνουν τους υπολογισμούς πιο εύκολους:

• Όριο αθροίσματος = άθροισμα ορίων
• Όριο γινομένου = γινόμενο ορίων
• Όριο πηλίκου = πηλίκο ορίων (αν ο παρονομαστής ≠ 0)
• |lim f(x)| = lim |f(x)|

Υπάρχει στενή σχέση μεταξύ ορίου και διάταξης: αν lim f(x) > 0, τότε f(x) > 0 κοντά στο x₀. Επίσης, αν f(x) ≤ g(x) κοντά στο x₀, τότε και τα όριά τους ακολουθούν την ίδια σχέση.

💡 Το κριτήριο παρεμβολής: Αν h(x) ≤ f(x) ≤ g(x) και lim h(x) = lim g(x) = l, τότε lim f(x) = l!

Κριτήριο Παρεμβολής και Όρια στο Άπειρο

Το κριτήριο παρεμβολής είναι από τα πιο χρήσιμα εργαλεία για τον υπολογισμό ορίων. Όταν μια συνάρτηση f(x) "παγιδεύεται" ανάμεσα σε δύο άλλες συναρτήσεις h(x) και g(x) που έχουν το ίδιο όριο l, τότε και η f(x) έχει όριο l.

Μια βασική ανισότητα που χρησιμοποιούμε συχνά είναι |ημx| ≤ |x| για κάθε x ∈ R, με ισότητα μόνο για x = 0.

Για σύνθετες συναρτήσεις, το όριο της f(g(x)) υπολογίζεται σε βήματα: θέτουμε u = g(x), βρίσκουμε το lim g(x) = u₀, και στη συνέχεια το lim f(u) = l.

Τα όρια στο άπειρο (+∞ ή -∞) περιγράφουν τι συμβαίνει όταν η συνάρτηση "εκρήγνυται" προς τα πάνω ή προς τα κάτω καθώς το x πλησιάζει κάποια τιμή.

💡 Προσοχή στις απροσδιόριστες μορφές: 0/0, ∞/∞, ∞-∞, 0·∞ - χρειάζονται ειδική αντιμετώπιση!

Μη Πεπερασμένα Όρια και Απροσδιόριστες Μορφές

Όταν μια συνάρτηση έχει μη πεπερασμένο όριο, ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες που είναι εύκολο να θυμηθείς. Αν lim f(x) = +∞, τότε f(x) > 0 κοντά στο x₀ και lim$-f(x)$ = -∞.

Ενδιαφέρουσες είναι οι σχέσεις με τα αντίστροφα: αν lim f(x) = a ≠ 0, τότε lim$1/f(x)$ = 1/a. Αν όμως lim f(x) = 0 και f(x) > 0, τότε lim$1/f(x)$ = +∞.

Οι απροσδιόριστες μορφές είναι εκείνες οι περιπτώσεις όπου δεν μπορούμε άμεσα να προσδιορίσουμε το όριο:

• (+∞) - (+∞)
• (-∞) - (-∞)
• 0 · (±∞)
• 0/0
• (±∞)/(±∞)

Αυτές οι μορφές χρειάζονται ειδικές τεχνικές για να επιλυθούν, όπως παραγοντοποίηση, ρήτες συναρτήσεις, ή κριτήριο παρεμβολής.

💡 Μην πανικοβάλλεσαι με τις απροσδιόριστες μορφές - είναι σαν παζλ που λύνεται με τις σωστές τεχνικές!

Όρια στο Άπειρο και Εκθετικές-Λογαριθμικές Συναρτήσεις

Για πολυωνυμικές συναρτήσεις P(x) = aᵧx^γ + ... + a₀, το όριο στο άπειρο καθορίζεται από τον όρο μέγιστου βαθμού: lim P(x) = lim$aᵧx^γ$.

Για ρητές συναρτήσεις (πηλίκο πολυωνύμων), το όριο στο άπειρο εξαρτάται από τη σχέση των βαθμών αριθμητή και παρονομαστή: lim f(x) = lim$aᵧx^γ/bₖx^k$.

Οι εκθετικές συναρτήσεις f(x) = aˣ συμπεριφέρονται διαφορετικά ανάλογα με τη βάση:

• Αν a > 1: lim$x→+∞$ aˣ = +∞ και lim$x→-∞$ aˣ = 0
• Αν 0 < a < 1: lim$x→+∞$ aˣ = 0 και lim$x→-∞$ aˣ = +∞

Αντίστοιχα, για λογαριθμικές συναρτήσεις f(x) = log_a x:

• Αν a > 1: lim$x→+∞$ log_a x = +∞ και lim(x→0⁺) log_a x = -∞

💡 Θυμήσου: Εκθετική και λογαριθμική συνάρτηση με την ίδια βάση είναι "αντίστροφες" η μία της άλλης!

Ακολουθίες και Συνέχεια Συναρτήσεων

Μια ακολουθία είναι απλώς μια συνάρτηση a: N → R που αντιστοιχίζει σε κάθε φυσικό αριθμό n έναν πραγματικό αριθμό aₙ. Λέμε ότι έχει όριο το L όταν τα στοιχεία της πλησιάζουν όσο θέλουμε το L για αρκετά μεγάλα n.

Η συνέχεια είναι μια από τις πιο σημαντικές έννοιες στα μαθηματικά. Μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο x₀ όταν lim(x→x₀) f(x) = f(x₀). Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι μπορείς να σχεδιάσεις τη γραφική παράσταση χωρίς να σηκώσεις το μολύβι!

Μια συνάρτηση δεν είναι συνεχής σε ένα σημείο όταν:

• Δεν υπάρχει όριο στο σημείο αυτό, ή
• Υπάρχει όριο αλλά είναι διαφορετικό από την τιμή της συνάρτησης

Για λογαριθμικές συναρτήσεις με 0 < a < 1: lim$x→+∞$ log_a x = -∞ και lim(x→0⁺) log_a x = +∞.

💡 Η συνέχεια σημαίνει "χωρίς άλματα" - η γραφική παράσταση είναι ενιαία γραμμή!

Συνέχεια σε Διαστήματα και Θεώρημα Bolzano

Για τη συνέχεια σε διαστήματα, διακρίνουμε δύο περιπτώσεις:

• Σε ανοικτό διάστημα (α,β): η f πρέπει να είναι συνεχής σε κάθε εσωτερικό σημείο
• Σε κλειστό διάστημα $α,β$: επιπλέον χρειάζεται συνέχεια και στα άκρα

Αν η f είναι συνεχής στο x₀ και η g είναι συνεχής στο f(x₀), τότε η σύνθεσή τους gοf είναι συνεχής στο x₀.

Το θεώρημα του Bolzano είναι εκπληκτικό! Λέει ότι αν μια συνάρτηση είναι συνεχής σε $α,β$ και f(α)·f(β) < 0 (δηλαδή έχουν αντίθετα πρόσημα), τότε υπάρχει τουλάχιστον μια ρίζα στο (α,β).

Γεωμετρική ερμηνεία: Αν τα σημεία Α(α, f(α)) και Β(β, f(β)) βρίσκονται σε αντίθετες πλευρές του άξονα x, τότε η γραφική παράσταση θα τον τεμεί οπωσδήποτε!

💡 Το θεώρημα Bolzano σου εγγυάται ότι θα βρεις λύση στην εξίσωσή σου - απλά πρέπει να ψάξεις στο σωστό διάστημα!

Θεώρημα Ενδιαμέσων Τιμών και Ακροτάτων

Το θεώρημα ενδιαμέσων τιμών γενικεύει το θεώρημα Bolzano. Αν η f είναι συνεχής στο $α,β$ και f(α) ≠ f(β), τότε για κάθε αριθμό η μεταξύ των f(α) και f(β), υπάρχει x₀ ∈ (α,β) με f(x₀) = η.

Γεωμετρική ερμηνεία: Κάθε οριζόντια γραμμή y = η (μεταξύ των f(α) και f(β)) τέμνει τη γραφική παράσταση τουλάχιστον μια φορά!

Το θεώρημα μέγιστης και ελάχιστης τιμής είναι εξαιρετικά σημαντικό για τις εξετάσεις. Λέει ότι κάθε συνεχής συνάρτηση σε κλειστό διάστημα $α,β$ παίρνει μια μέγιστη τιμή M και μια ελάχιστη τιμή m.

Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν σημεία x₁, x₂ ∈ $α,β$ τέτοια ώστε m = f(x₁) ≤ f(x) ≤ f(x₂) = M για κάθε x στο διάστημα.

💡 Σε κλειστό διάστημα, κάθε συνεχής συνάρτηση έχει εγγυημένα μια "κορυφή" και έναν "πυθμένα"!

Μονότονες και Συνεχείς Συναρτήσεις

Όταν συνδυάζουμε μονοτονία και συνέχεια, παίρνουμε πολύ ισχυρά αποτελέσματα για τα σύνολα τιμών των συναρτήσεων.

Αν μια συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα και συνεχής σε ανοικτό διάστημα (α,β), τότε το σύνολο τιμών της είναι το διάστημα (A,B), όπου:

• A = lim(x→α⁺) f(x)
• B = lim(x→β⁻) f(x)

Αντίθετα, αν η f είναι γνησίως φθίνουσα και συνεχής στο (α,β), τότε το σύνολο τιμών είναι το διάστημα (B,A).

Αυτό σημαίνει ότι μια μονότονη συνεχής συνάρτηση "καλύπτει" όλες τις ενδιάμεσες τιμές ανάμεσα στα όριά της, χωρίς κενά ή άλματα.

💡 Μονοτονία + συνέχεια = πλήρης κάλυψη του συνόλου τιμών χωρίς "τρύπες"!