Κρούσεις - Βασικές Έννοιες

Φαντάσου δύο αυτοκίνητα που συγκρούονται ή ένα μπαλάκι που χτυπάει τον τοίχο. Αυτό ακριβώς είναι μια κρούση - η αλληλεπίδραση σωμάτων που έρχονται σε επαφή και αλλάζουν την κίνησή τους απότομα.

Το κλειδί για να καταλάβεις τις κρούσεις είναι ότι συμβαίνουν πολύ γρήγορα (σε χιλιοστά του δευτερολέπτου) αλλά με τεράστιες δυνάμεις. Γι' αυτό και βλέπεις να αλλάζει η κίνηση των σωμάτων τόσο δραματικά.

Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι να κατηγοριοποιήσουμε τις κρούσεις: ανάλογα με την διεύθυνση (κεντρικές, έκκεντρες, πλάγιες) και ανάλογα με την ενέργεια (ελαστικές, ανελαστικές). Στις ελαστικές διατηρείται η κινητική ενέργεια, στις ανελαστικές χάνεται κάποια ενέργεια ως θερμότητα.

💡 Θυμήσου: Σε όλες τις κρούσεις διατηρείται πάντα η ορμή $p = mv$, ακόμα και αν χάνεται ενέργεια!

Κεντρική Ελαστική Κρούση

Εδώ βρίσκεται το "χρυσό" κομμάτι των κρούσεων! Στην κεντρική ελαστική κρούση έχουμε δύο χρυσούς κανόνες: διατηρείται η ορμή και διατηρείται η κινητική ενέργεια.

Οι τύποι που χρειάζεσαι είναι:

• Α.Δ.Ο: m₁u₁ + m₂u₂ = m₁u₁' + m₂u₂'
• Α.Δ.Κ.Ε: ½m₁u₁² + ½m₂u₂² = ½m₁u₁'² + ½m₂u₂'²

Από αυτά προκύπτουν οι έτοιμοι τύποι που θα σώσουν τη ζωή σου:

• u₁' = $(m₁-m₂)u₁ + 2m₂u₂$/$m₁+m₂$
• u₂' = $(m₂-m₁)u₂ + 2m₁u₁$/$m₁+m₂$

Ειδικές περιπτώσεις που πέφτουν συχνά:

• Όταν m₁ = m₂: Τα σώματα ανταλλάσσουν ταχύτητες!
• Όταν το δεύτερο σώμα είναι αρχικά ακίνητο: u₂ = 0

💡 Tip για εξετάσεις: Μην απομνημονεύεις τους τύπους - κάθε φορά εφάρμοζε τις δύο αρχές διατήρησης!

Ειδικές Περιπτώσεις και Ανελαστικές Κρούσεις

Όταν μια σφαίρα χτυπάει κάθετα έναν τοίχο, ανακλάται με την ίδια ταχύτητα αλλά αντίθετη κατεύθυνση. Η μεταβολή ορμής γίνεται: Δp = 2mv₁.

Στις ανελαστικές κρούσεις χάνουμε ενέργεια, αλλά η ορμή παραμένει σταθερή. Η πλαστική κρούση είναι η ακραία περίπτωση όπου τα σώματα "κολλάνε" και κινούνται μαζί μετά την κρούση.

Κρίσιμο σημείο: Η μέγιστη παραμόρφωση συμβαίνει όταν τα δύο σώματα έχουν την ίδια ταχύτητα για μια στιγμή.

Για τις ασκήσεις σου:

• Πριν/μετά την κρούση: Χρησιμοποιείς Θ.Μ.Κ.Ε. ή Α.Δ.Μ.Ε.
• Κατά την κρούση: Μόνο Α.Δ.Ο.
• Για χρόνους: 2ος Νόμος Νεύτωνα και εξισώσεις κίνησης

💡 Μυστικό επιτυχίας: Όταν βρίσκεις μέγιστη απόσταση, η τελική ταχύτητα είναι πάντα μηδέν!

Χρήσιμα Tips και Ανακύκλωση

Θερμική ενέργεια: Όταν υπάρχει τριβή, η θερμότητα που παράγεται είναι Q = |Wτριβής|.

Για να ελέγξεις αν μια κρούση είναι ελαστική:

• Υπολόγισε Καρχ και Κτελ
• Αν Καρχ = Κτελ → ελαστική
• Αν Κτελ < Καρχ → ανελαστική

Ρυθμοί μεταβολής (για προχωρημένες ασκήσεις):

• dp/dt = ΣF (ρυθμός μεταβολής ορμής)
• dK/dt = F·v (ρυθμός μεταβολής κινητικής ενέργειας)

Ανακύκλωση: Για να κάνει ένα σώμα πλήρη κύκλο σε κατακόρυφο επίπεδο, στο ανώτερο σημείο πρέπει να ισχύει: v = √(gR).

Αυτή είναι η ελάχιστη ταχύτητα - αν είναι μικρότερη, το σώμα θα πέσει πριν συμπληρώσει τον κύκλο.

💡 Προσοχή: Στην ανακύκλωση εφαρμόζεις πάντα Α.Δ.Μ.Ε. μεταξύ διαφορετικών σημείων της τροχιάς!

Ελατήρια και Δυναμικές Δυνάμεις

Τα ιδανικά ελατήρια δεν έχουν μάζα και ακολουθούν τον νόμο του Hooke: F = kΔl. Αυτός ο τύπος είναι ο καλύτερός σου φίλος στις ασκήσεις!

Δυναμική ενέργεια ελατηρίου: Uελ = ½kΔl² - Αυτή η ενέργεια "αποθηκεύεται" όταν το ελατήριο παραμορφώνεται.

Έργο δύναμης ελατηρίου: WFελ = Uελ(αρχ) - Uελ(τελ) = ½k(Δlαρχ)² - ½k(Δlτελ)²

Θέση ισορροπίας: Εκεί όπου ΣF = 0. Συνήθως το ελατήριο είναι παραμορφωμένο κατά mg/k λόγω του βάρους.

Στις ασκήσεις με ελατήρια, το βάρος και η δύναμη ελατηρίου είναι συντηρητικές δυνάμεις. Αυτό σημαίνει ότι μπορείς να εφαρμόζεις Α.Δ.Μ.Ε. και να "παίζεις" με την μετατροπή κινητικής σε δυναμική ενέργεια.

💡 Μυστικό: Σε προβλήματα ελατηρίων, η μέγιστη ταχύτητα συμβαίνει στη θέση ισορροπίας!

Ποσοστά και Χρήσιμοι Τύποι

Αυτή η σελίδα είναι σαν "εργαλειοθήκη" για τις εξετάσεις! Εδώ βρίσκεις όλους τους τύπους για ποσοστά ενέργειας που χάνονται, μεταβιβάζονται ή διατηρούνται.

Βασικοί τύποι για ποσοστά:

• Ποσοστό απώλειας ενέργειας: $(Καρχ - Κτελ)/Καρχ$ × 100%
• Ποσοστό που παραμένει: $Κτελ/Καρχ$ × 100%
• Μεταβίβαση ενέργειας μεταξύ σωμάτων: διάφορες εκφράσεις ανάλογα με την περίπτωση

Σημαντικές παρατηρήσεις:

• Η τάση νήματος έχει μηδενικό έργο σε κυκλική κίνηση
• Για μέγιστη απόσταση: α = 0
• Για μέγιστη ταχύτητα: ΣF = 0

Πλάγιες δυνάμεις: Όταν μια δύναμη δεν είναι στους άξονες, την αναλύεις σε συνιστώσες.

💡 Συμβουλή: Μην προσπαθείς να απομνημονεύσεις όλα αυτά - καταλαβαίνεις τη λογική και τα εφαρμόζεις!

Πλάγιες Κρούσεις

Οι πλάγιες κρούσεις είναι πιο περίπλοκες γιατί τα διανύσματα δεν βρίσκονται στην ίδια ευθεία. Εδώ χρησιμοποιείς την Α.Δ.Ο. διανυσματικά και τον κανόνα του παραλληλογράμμου.

Σφαίρα συγκρούεται με δάπεδο: Κάτι πολύ έξυπνο συμβαίνει εδώ! Η οριζόντια συνιστώσα της ταχύτητας δεν αλλάζει (γιατί δεν υπάρχουν οριζόντιες δυνάμεις), ενώ η κατακόρυφη συνιστώσα αντιστρέφεται στις ελαστικές κρούσεις.

Αποτέλεσμα: Αν η σφαίρα προσκρούσει με γωνία 60°, θα αναπηδήσει με την ίδια γωνία!

Μεταβολή ορμής: Χρησιμοποιείς τον τύπο Δp = √$p₁² + p₂² + 2p₁p₂cosθ$ όταν τα διανύσματα σχηματίζουν γωνία.

Πλαστικές πλάγιες κρούσεις: Εφαρμόζεις Α.Δ.Ο. διανυσματικά και βρίσκεις την ταχύτητα του συσσωματώματος.

💡 Κλειδί: Στις πλάγιες κρούσεις, ανάλυσε πάντα σε συνιστώσες x και y ξεχωριστά!

Περίπλοκες Περιπτώσεις Κρούσεων

Μη μονωμένα συστήματα: Όταν υπάρχουν εξωτερικές δυνάμεις (π.χ. τάση νήματος), η Α.Δ.Ο. ισχύει μόνο στον άξονα που δεν υπάρχουν εξωτερικές δυνάμεις.

Παράδειγμα: Αν μια σφαίρα κρέμεται από νήμα και συγκρούεται, στον οριζόντιο άξονα ισχύει Α.Δ.Ο., αλλά στον κατακόρυφο όχι (λόγω τάσης και βάρους).

Τάση νήματος κατά την κρούση: Χρησιμοποιείς τον 2ο Νόμο: ΣFy = Δpy/Δt Επομένως: T - W = Δpy/Δt

Σφαίρα σε λείο τοίχο:

• Διατηρείται η ενέργεια (ελαστική κρούση)
• Διατηρείται η ορμή στον άξονα y
• Στον άξονα x: Δp = -2mu₁(x)

💡 Προσοχή: Σε αυτές τις περιπτώσεις, πάντα σκέψου ποιες δυνάμεις υπάρχουν σε κάθε άξονα!

Έκκεντρη Ελαστική Κρούση

Αυτό είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά αποτελέσματα στη Φυσική! Όταν δύο όμοιες σφαίρες (ίδια μάζα και ακτίνα) συγκρούονται εκκεντρικά και ελαστικά, με τη μια αρχικά ακίνητη, τότε μετά την κρούση κινούνται σε κάθετες κατευθύνσεις (90°)!

Μαθηματική απόδειξη:

1. Από Α.Δ.Ο.: U₁² = U₁'² + U₂'² + 2U₁'U₂'cosθ
2. Από Α.Δ.Κ.Ε.: U₁² = U₁'² + U₂'²
3. Συνδυάζοντας: 2U₁'U₂'cosθ = 0
4. Άρα: cosθ = 0 ⟹ θ = 90°

Αυτό το φαινόμενο το βλέπεις στο μπιλιάρδο! Όταν η μπάλα χτυπάει μια ακίνητη μπάλα εκκεντρικά, κινούνται σε κάθετες κατευθύνσεις.

Γιατί συμβαίνει: Η συμμετρία των όμοιων σφαιρών σε συνδυασμό με τη διατήρηση ορμής και ενέργειας αναγκάζει τις ταχύτητες να είναι κάθετες.

💡 Wow factor: Αυτό ισχύει μόνο για όμοιες σφαίρες - διαφορετικά το αποτέλεσμα αλλάζει!